استفاده از پروتز چشم در مقایسه با استفاده از چشم‌بند و یا رهاکردن چشم به حال خود به مراتب بهتر است. امروزه به کمک تکنولوژی‌های پیشرفته می‌توان پروتزهای چشم مصنوعی را طوری طراحی کرد که تا حد بسیار زیادی شبیه به چشم طبیعی فرد باشد. استفاده از پروتز چشم مزایای زیادی به همراه دارد که برخی از آنها عبارتند از داشتن عملکرد مناسب صورت و برخورداری از ظاهری فیزیکی بهتر و عزت نفس بیشتر.در مواردی که فرد یکی از چشم‌های خود را بر اثر آسیب‌دیدگی و یا بیماری‌هایی از قبیل سرطان، عفونت و یا بیماری گلوکوم از دست می‌دهد از پروتز چشم مصنوعی استفاده‌می شود تا این نقص ظاهری برطرف شود.
انواع مختلفی از پروتزهای چشم وجود دارد که چشم پزشکان از آنها برای جایگزین‌کردن بخشی از حجم چشم‌های بیرون‌آمده استفاده می‌کنند. چشم پزشک باتوجه به وضعیت شما بهترین و مناسب‌ترین پروتز چشم را برای شما تجویز می‌کند.
سه نوع تخلیه چشم
اویسریشن
اویسریشن عبارتست از خارج‌کردن محتویات داخلی چشم شامل عنبیه و قرنیه است. ناگفته نماند که در تخلیه چشم به روش اویسریشن صلبیه چشم تخلیه نمی‌شود بلکه به کمک عضلات اضافی چشم در سر جای خود باقی‌می‌ماند. به طور معمول، ایمپلنت مداری در داخل صلیبیه قرار‌می‌گیرد تا جایگزین قسمت از دست رفته چشم شود. پس از پایان جراحی چشم، پوسته صلیبیه بر روی آن نصب‌می‌شود
انوکلیشن
در این نوع از خارج‌کردن کره چشم بطور کامل خارج‌می‌شود اما به محتویات اوربیتالی آن دست زده نمی‌شود. عضلات خارجی چشم جدا شده و به طور معمول به ایمپلنت اوربیتالی و یا پیوند چربی متصل‌می‌شوند. تخلیه کره چشم می‌تواند به دلیل عواملی از قبیل تومور، عفونت، کوری دردناک و یا ترومای شدید در چشم انجام‌شود. پروتز چشم مصنوعی پس از عمل جراحی نصب‌می‌شود.
اکستینتیریشن
عبارتست از تخلیه محتویات کاسه چشم از جمله کره چشم، چربی، عضلات و سایر ساختارهای مجاور چشم. حتی پلک‌ها هم ممکن است در موارد سرطان پوست و عفونت وخیم برداشته شوند. یک پروتز همراه با بخش‌هایی از پوست صورت که از بین رفته‌اند، باید طراحی و نصب شود.
ایمپلنت‌های کره چشم
در صورت نیاز به تخلیه چشم، چشم پزشک جراح احتمالا یک ایمپلنت کره چشم را برای جایگزینی بخشی از حجم از دست رفته در اویسریشن و انوکلیشن قرار می‌دهد. ایمپلنت کره چشم به ۴ عضله رکتوس متصل می‌شود و حرکت ایمپلنت را با چشم هماهنگ‌می‌کند. به طور معمول، هرچه دامنه تحرک ایمپلنت بهتر باشد به همان اندازه نیز تحرک پروتز چشم مصنوعی یا پوسته صلیبیه بهتر می‌شود. گزینه‌های ایمپلنت ممکن است بنا به شرایطی که نشان‌دهنده تخلیه چشم است و همچنین تجویز پزشک جراح و اهداف پس از تخلیه چشم اعمال شود.
بیشتر ایمپلنت‌ها کروی شکل هستند اما این ایمپلنت‌ها در شکل‌های دیگری نیز موجود هستند. همچنین این ایمپلنت‌ها می‌توانند در صلیبیه اهداکننده یا مواد آلودرم پوشش داده شوند.
در زیر فهرستی از ایمپلنت‌های کره‌چشم معمولی وجود دارد:
سیلیکون یا پلی متیل متیل متاکریلات (PMMA) کره
میدپور یا پوریکس (پلی اتیلن متخلخل)
چشم- بیو HA (هیدروکسی آپاتیت، مرجان)
پیوند چربی
هر چند که انتخاب نوع ایمپلنت در تخلیه انوکلیشن و اویسریشن بسیار حائز اهمیت است اما مهمترین فاکتور در تخلیه چشم تکنیک و شیوه انجام عمل جراحی است.
انواع پروتز چشم
امروزه پروتزهای چشم مصنوعی زیر موجود هستند که هر کدام از آنها برای اهداف خاصی مورد استفاده قرارمی‌گیرند.
پروتز شکل‌دهنده چشمی
پروتز شکل‌دهنده چشمی به تشکیل فورنیس‌های میکروفتالمی یا انوفتالمی کاسه چشم کمک‌می‌کنند. در جراحی‌های اویسریشن و انوکلیشن، کانفورمرها تقریبا ظرف مدت دو هفته پس از جراحی بر روی چشم نصب می‌شوند تا فضای حفره‌ای کاسه چشم و پوسته صلیبیه را تشکیل‌دهند. پروتزهای کانفورمر می‌توانند به کاهش ورم ناشی از جراحی کمک کنند و عملکرد و کارآیی پلک‌ها را راحت کنند. یکی دیگر از اهداف پروتزهای کانفورمر عمل‌کردن به عنوان یک پروتز درمانی برای گسترش بافت در موارد میکرو فتالمی، آنوفتالمی یا بافت منقبض‌شده است. می‌توان از کانفورمرهای با سایزهای متوالی برای رشد بافت نرم و بافت استخوانی در مدار استفاده کرد. عملکرد پلک‌ها و طول شکاف افقی جزئ ملاحظات مهم برای استفاده از این نوع پروتزها است.
چشم مصنوعی
یک چشم پروتزی سفارشی پس از تخلیه انوکلیشن یا در موارد آنوفتالمیا نصب می‌شود. این پروتز از پلی متیل متیل متاکریلات (PMMA) با درجه پزشکی پایدار ساخته شده است.
پوسته صلیبیه
پوسته صلیبیه سفارشی بر روی کره اویسریشن نصب‌می‌شود چشم مصنوعی، کره چشم کوچک‌شده یا کره میکرو فتیلمی نصب‌می‌شود. عملکرد پوسته صلیبیه شبیه یک عملکرد پروتز چشم مصنوعی است اما اغلب به شکل یک لنز تماسی نازک شکل‌می‌گیرد.
پروتز کره چشم
پروتز اوربیتالی در موارد اکستینتیریشن، بافت انوفتالموس یا انقباضی نصب‌می‌شود زمانی که پلک‌ها با پروتز چشم مصنوعی سازگاری‌ندارند. پروتز از سیلیکون با درجه پزشکی ساخته‌شده و با پیوست‌های چسبی یا مغناطیسی متصل‌می‌شوند.
شرایط احتمالی که منجر به استفاده از پروتز چشم مصنوعی می‌شود:
شرایط زیر ممکن‌است منجر به ضرورت استفاده از پروتز چشمی سفارشی یا چشم مصنوعی شود. پروتز چشم بر روی ایمپلنت اوربیتالی نصب‌می‌شود که به عضلات موجود چشم متصل است. یک پروتز سفارشی چشم که با ساخته شده با تکنیک خاص باید تقریبا همانند بافت کاسه چشم و با توجه به شکل و لبه پروتز تحرک داشته باشد.
انوکلیشن
انوکلیشن شامل تخلیه کل چشم است. ایمپلنت در کپسول روزنه‌ها (غشاء فیبروزی پوشاننده صلبیه) قرار داده می‌شود تا جایگزین حجم از دست رفته بر اثر تخلیه چشم شود. چهار عضله رکتوس بیرونی چشم جهت ایجاد تحرک به ایمپلنت وصل‌می‌شوند.
چشمان نابینا و دردناک
وضعیتی که در آن چشم هیچ تصویری از نور ندارد و درد به همراه دارد. در چنین مواردی جهت کاهش درد و پیشگیری از آسیب‌دیدگی افتالمی سیمپاتیک تخلیه انوکلیشن انجام می‌شود.
ملانوم چشمی
نوعی سرطان ناشی از سلول‌های ملانوسیت موجود در چشم است. ملانوم شایع‌ترین نوع سرطان چشم است.
رتینوپاتی دیابتی
رتینوپاتی دیابتی که علت اصلی نابینایی در بزرگسالان در کشورآمریکا است ناشی از تغییر در رگ‌های خونی شبکیه است. وقتی عروق خونی در شبکیه آسیب می‌بینند ممکن است باعث نشت مایع یا خون شده یا عروق غیرطبیعی روی سطح شبکیه رشدکنند. غالبا در مراحل اولیه این بیماری هیچگونه علائم یا دردی وجود ندارد.
تومورها
بسیاری از سرطان‌ها می‌توانند بر ساختارهای مختلف چشم تاثیر بگذارند. در مواردی که درمان در از بین بردن تومور ناموفق باشد معمولا نیاز به تخلیه چشم به شیوه انوکلیشن است.
تروما یا آسیب‌دیدگی
تروما که شایع‌ترین علت از دست دادن چشم است در شکل‌های مختلفی پیش می‌آید. از جمله آسیب‌دیدگی‌هایی که منجر به تخلیه چشم می‌شوند عبارتند از: پارگی کره چشم، ترومای نافذ یا سوراخ‌شدن چشم، تروما بلانت یا غیرنافذ. زمانی که احتمال ابتلا به عفونت یا درد بالا باشد معمولا بایستی چشم تحت شیوه انوکلیشن تخلیه‌شود.
پارگی کره چشم
زخم کامل ضخیم در دیواره چشم بر اثر اجسام سخت یا آسیب با نیرویی ناشی از شئ با لبه ضخیم است.
ترومای نافذ چشم
ترومای نافذ چشم عبارتست از آسیبی به چشم که باعث زخم ورودی و یا جسم خارجی داخل چشم می‌شود.
سوراخ‌شدن چشم
آسیب‌دیدگی که باعث ایجاد زخم ورودی و خروجی در چشم می‌شود، به عنوان مثال یک شئ گلوله‌ای شکل که وارد مکانی می‌شود و از مکانی دیگر خارج‌می‌شود.
کاتاراکت یا آب مروارید
وضعیتی که باعث تار‌شدن عدسی چشم شده و قدرت بینایی فرد را کاهش‌می‌دهد. درست است که آب مروارید معمولا ارتباط مستقیمی با پیری دارد اما ممک است بر اثر تروما نیز تشدید شود.
عفونت
بسیاری از انوع عفونت‌ها می‌توانند منجر به از دست دادن بینایی می‌شوند و جهت حفظ سایر اعضای بدن در برابر عفونت لازم است که چشم تخلیه شود. بیماری زونا، یوئیت، زخم قرنیه و غیره از جمله دلایل تخلیه چشم هستند.
خونریزی زجاجیه
خونریزی در حفره زجاجیه در قسمت جلوی شبکیه چشم می‌تواند بر اثر بیماری و یا آسیب‌دیدگی ایجادشود.
اندوفتالمیت
یک عفونت باکتریایی داخل در چشم است که اغلب در نتیجه آسیب‌دیدگی چشم به وجود می‌آید.
مراقبت از چشم مصنوعی
در قسمت قبل با پروتز چشم ، انواع تخلیه چشم و انواع پروتز چشم آشنا شدیم .قبل از شروع مراقبت از چشم مصنوعی خود همیشه این نکته را به یاد داشته باشید که هنگام استفاده از پروتز چشم مصنوعی حتما دستهایتان تمیز باشد. محیط اطراف خود را بررسی کنید تا مطمئن‌شوید که در صورتی که اگر بصورت اتفاقی پروتز از دستتان افتاد به آن آسیبی وارد نمی‌شود. تنها در صورتی که پروتز چشم نیاز به تمیزکردن دارد و در مواردی که چشم پزشک توصیه‌کرده است آن را از چشمانتان درآورید. بهتر است بدانید که دستکاری بیش از حد پروتز چشم می‌تواند باعث روز حساسیت و سوزش کاسه چشم و ترواش بیش از حد مایعات چشم شود.
چگونگی تمیزکردن پروتز چشم
به مروز زمان بر روی سطح پروتز پروتئین و رسوبات جمع‌می‌شود لذا مراقبت از پروتز چشم می‌تواند به سلامت کاسه چشم کمک‌کرده و طول عمر پروتز را نیز افزایش می‌دهد. بهترین حالت این است که هر دو سه هفته یک بار پروتز چشم را درآورده و آن را تمیزکنید.
به کمک نور انگشتان خود به آرامی پروتز چشم را با آب گرم تمیزکرده و آن را بصورت کامل بشویید. سپس به کمک یک دستمال کاغذی نرم و لطیف آن را خشک‌کنید. گاهی می‌توانید از صابون‌های ملایم و یا شامپو بچه نیز برای شستشوی پروتز چشم استفاده‌کنید. بخاطر داشته باشید که از هر نوع محلول و یا مواد الکلی برای نظافت پروتز چشم استفاده‌نکنید زیرا این مواد می‌توانند به پروتز چشم آسیب جدی وارد کنند.
مراقبت از بافت
استفاده‌کنندگان از چشم مصنوعی معمولا در چشم آسیب‌دیده‌ی خود بیشتر دچار تراوش مایعات می‌شوند. داشتن آلرژی، سرماخوردگی یا عفونت‌های سینوسی ممکن‌است باعث ایجاد تراوش مایعات و بروز مشکلات بیشتری شود.در چنین مواقعی استفاده از داروهای آنتی بیوتیک یا استروئید‌ها می‌تواند به کاهش علائم کمک‌کند. به منظور جلوگیری از انقباض بافت حتما در طول درمان از پروتز چشم استفاده‌کنید و آن را بیرون نیاورید. چنانچه در مورد بافت و یا کاسه چشم خود نگران هستید و یا مشکلاتی برای شما پیش آمده‌است حتما به چشم پزشک معالج مراجعه کنید.
عینک محافظ
به همه بیمارانی که تنها یکی از چشمانشان سالم است به شدت توصیه می‌شود که از لنزهای محافظ پلی کربنات استفاده کنند. تجویز پروتز چشم باید بین تقارن کلی صورت و ظاهر پروتز تعادل برقرارکند. باید همیشه در طول فعالیت‌های ورزشی از عینک‌های محافظ مخصوص ورزش استفاده کرد.
نکات مهم
همیشه قبل از دست زدن به پروتز چشم ابتدا دستان خود را تمیزکنید.
محیط اطراف خود را بررسی‌کنید تا مطمئن شوید که در صورتی که اگر بصورت اتفاقی پروتز از دستتان افتاد به آن آسیبی وارد نمی‌شود.
دستکاری بیش از حد پروتز چشم می‌تواند باعث روز حساسیت و سوزش کاسه چشم و ترواش بیش از حد مایعات چشم شود. پروتز چشم مصنوعی را تنها در مواردی که پزشک توصیه‌کرده است از چشمانتان درآورید.
همیشه به هنگام تمیزکردن پوست اطراف پروتز، چشمان خود را ببندید و دستمال را به سمت بینی خود بکشید. تمیزکردن پوست رو به بیرون می‌تواند منجر به بیرون‌آمدن پروتز شود.
به هنگام حرف‌زدن با کسی چانه خود را به سمت او بگیرید. برای طبیعی‌بودن ظاهر چشمان خود را حرکت‌ندهید بلکه تنها سر و شانه‌ها را تکان‌دهید.
چشمان مصنوعی خود را لای دستمال کاغذی نگذارید زیرا ممکن‌است که بصورت اتفاقی آن را دور بیندازید.
برای نظافت پروتز چشم از هر نوع مواد تمیزکننده، مواد ضدعفونی‌کننده یا الکل استفاده نکنید. زیرا ممکن است که این مواد شیمیایی به پروتز و کاسه چشم آسیب برساند.
برای از بین بردن پروتئین جمع شده از روی پلک‌ها و مژه‌ها آنها را با یک دستمال مرطوب و گرم خیس کنید.
برخی از علائمی که نشان‌می‌دهد پروتز چشم باید تعویض شود عبارتند از:
افزایش آب‌ریزش
خشکی یا ناراحتی چشم
عفونت‌های مکرر
افتادگی پلک‌ها
تغییر در ظاهر پروتز
