فشار چشم به تنهایی بیماری محسوب نمی‌شود. بلکه وضعیتی است که به افراد هشدار می‌دهد که بیشتر مراقب باشند تا به آب‌سیاه مبتلا نشوند. زیرا فشار چشم از عواملی است که خطر ابتلا به آب‌سیاه را افزایش می‌دهد. به‌همین دلیل برخی به مشکل فشار چشم، «مستعد آب‌سیاه» نیز می‌گویند. آزمون چشم می‌تواند نشان بدهد که عصب بینایی تحت تأثیر آب‌سیاه قرار دارد یا خیر.در طول سال‌های اخیر تعریف فشار چشم بارها تغییر کرده است. به‌طور کلی فشار چشم معمولا با شرایط و معیارهای زیر تعریف می‌شود:
در حداقل دو نوبت معاینه یا بیشتر فشار چشم بالاتر از ۲۱ میلی‌متر جیوه باشد. فشار چشم به وسیلهٔ ابزاری به‌نام «تونومتر» اندازه‌گیری می‌شود؛وضعیت عصب بینایی طبیعی باشد؛در آزمون میدان بینایی، هیچ نشانه‌ای از آب‌سیاه در فرد مشاهده نشود. این آزمون برای ارزیابی دید پیرامونی افراد استفاده می‌شود؛ چشم پزشک تشخیص بدهد که علت فشار چشم، بسته‌بودن سیستم تخلیهٔ زلالیهٔ چشم نیست.
زلالیه مایع شفافی است که بین قرنیه و عدسی چشم قرار داشته و فضای جلوی عدسی را پُر می‌کند. سیستم تخلیهٔ زلالیهٔ چشم، زاویهٔ چشم (زاویهٔ اتاق قدامی) نامیده می‌شود. زاویهٔ چشم به‌کمک تکنیکی به‌نام «گونیوسکوپی» معاینه می‌شود. در این تکنیک از یک لنز تماسی ویژه استفاده می‌شود تا مشخص شود کانال‌های داخلی چشم چه وضعیتی دارند. ممکن است این کانال‌ها باز، بسته یا تنگ شده باشند؛هیچ نشانه‌ای از سایر بیماری‌های چشم وجود نداشته باشد. برخی بیماری‌های چشم می‌توانند فشار چشم را افزایش بدهند.افزایش فشار چشم به بالاتر از ۲۱ میلی متر جیوه فشار چشم نامیده می شود.
دلیل افزایش فشار چشم چیست
یکی از دلایل افزایش فشار چشم، بیماری‌های چشم است. بااین‌حال در این مطلب بیشتر تمرکز ما بر بررسی افزایش فشار چشم بدون آسیب به عصب بینایی و کاهش بینایی است. آب‌سیاه همراه با کاهش بینایی و آسیب به عصب بینایی همراه است. معمولا آب‌سیاه با افزایش فشار چشم هم همراه است، ولی ممکن است گاهی در اثر آب‌سیاه، فشار چشم تغییری نداشته باشد.
در سال ۱۳۹۶، بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون نفر از مردم ایران به بیماری گلوکوم یا آب‌سیاه مبتلا بودند که شایع‌ترین دلیل نابینایی و کم‌بینایی در ایران است. این در حالی است که ۸۰ درصد این افراد از بیماری خود بی‌اطلاع هستند. این آمار و ارقام اهمیت پیشگیری از بروز این اختلال و کنترل دقیق مبتلایان به فشار چشم را به‌خوبی نشان می‌دهد. به طور کلی مطالعات ۲۰ سال اخیر کمک شایانی در شناسایی مبتلایان به فشار چشم کرده است.
اطلاعات جدید درمورد مبتلایان به فشار چشم نشان می‌دهد، به‌طور میانگین احتمال ابتلای آنها به آب‌سیاه ۱۰٪ است. اگر بتوان فشار چشم را با دارو یا جراحی لیزر کاهش داد، این عدد به نصف یا ۵٪ کاهش می‌یابد. البته به‌لطف تکنیک‌های جدید شناسایی آب‌سیاه، احتمال کاهش بیشتر این عدد هم وجود دارد.
درنتیجه می‌توان روند درمان را زودتر و پیش از کاهش قدرت بینایی شروع کرد.بیماران مبتلا به نازکی قرنیه بیشتر از دیگران در خطر ابتلا به آب‌سیاه هستند. بنابراین ممکن است چشم پزشک به‌وسیلهٔ ابزاری به‌نام «پاکیمتر» ضخامت قرنیه را بررسی بکند.
برخی مطالعات نشان می‌دهند زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به فشار چشم هستند؛ مخصوصا پس از یائسگی.
مطالعات نشان داده‌اند مردان مبتلا به فشار چشم بیشتر از زنان در معرض آسیب‌های ناشی از بیماری آب‌سیاه قرار دارند.
همان‌طور که با افزایش سن احتمال بروز آب‌سیاه بیشتر می‌شود، فشار چشم نیز با افزایش سن به‌آهستگی افزایش پیدا می‌کند.
سن بالای ۴۰ سال از عواملی است که خطر ابتلا به آب‌سیاه زاویه‌باز و فشار چشم را افزایش می‌دهد.
افزایش فشار چشم در افراد جوان عاملی برای نگرانی است. زیرا این افراد سال‌های طولانی‌تری را باید با فشار چشم بالا زندگی کنند و درنتیجه احتمال بروز آسیب به عصب بینایی در آنها بالاتر است.
علت بروز فشار چشم
ابتلا به فشار چشم باعث نگرانی است. زیرا خطر بروز آب‌سیاه را افزایش می‌دهد. افزایش فشار چشم به‌خاطر عدم‌توازن تولید و تخلیهٔ زلالیه اتفاق می‌افتد. در این پدیده کانال‌هایی که به‌طور طبیعی موجب خروج مایعات از چشم می‌شوند، به‌درستی کار نمی‌کنند. با اینکه تولید زلالیه همچنان ادامه دارد، اما به‌خاطر اختلال در عملکرد کانال‌های تخلیه از چشم تخلیه نمی‌شود. این امر موجب افزایش فشار داخل چشم و درنتیجه افزایش فشار چشم می‌شود.
یک راه دیگر برای اینکه بهتر بتوانید این پدیده را تصور کنید، این است که یک بادکنک محتوی آب را در نظر بگیرید. هرچه میزان آب در بادکنک افزایش پیدا کند، فشار بیشتری در داخل بادکنک ایجاد می‌شود. همین امر دقیقا برای چشم نیز صادق است. همان‌طوری که افزایش آب داخل بادکنک می‌تواند باعث ترکیدن آن بشود، افزایش فشار مایعات داخل چشم نیز می‌تواند باعث آسیب به عصب بینایی چشم بشود.
افرادی که قرنیه‌ٔ سالم اما ضخیم‌تری دارند، فشار چشم‌شان بالاتر از مقدار واقعی نشان داده می‌شود که ممکن است فشار چشم آنها، آن‌قدری که نشان می‌دهد، بالا نباشد.
علائم فشار چشم
معمولا بیشتر مبتلایان به فشار چشم علائم خاصی ندارند. به‌همین دلیل انجام منظم معاینات توسط چشم پزشک بسیار مهم است تا مشخص شود در اثر افزایش فشار چشم آسیبی به عصب چشم وارد شده است یا خیر.
آزمایش‌های تشخیصی
یکی از روش های معاینه فشار چشم تونومتری است.چشم پزشک آزمایش‌هایی انجام می‌دهد تا فشار چشم را اندازه بگیرد که بعد بتواند از بروز آب‌سیاه جلوگیری بند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:
اولین ارزیابی، حدت بینایی است که نشان می‌دهد فرد اشیا را با چه کیفیتی می‌بیند. برای این کار فرد باید جهت حروفی را که در صفحه‌ای قرار دارد و چشم پزشک از او می‌پرسد، بگوید.معاینهٔ قسمت جلویی چشم که شامل قرنیه، اتاق قدامی، عنبیه و عدسی است. این بخش از چشم به‌کمک یک میکروسکوپ ویژه به‌نام لامپ اسلیت معاینه می‌شود.
تونومتری روشی برای معاینهٔ فشار چشم است. فشار چشم در هر چشم حداقل در ۲ یا ۳ نوبت اندازه‌گیری می‌شود. زیرا فشار چشم در افراد هر ساعت تغییر می‌کند. ممکن است این اندازه‌گیری در زمان‌های مختلفی از شبانه‌روز (نوبت صبح یا عصر) انجام بشود. اگر تفاوت فشار بین دو چشم ۳ میلی‌متر جیوه یا بیشتر باشد، می‌تواند نشانه‌ای از آب‌سیاه باشد. همچنین اگر فشار چشم به‌طور منظم افزایش پیدا کند، می‌تواند نشانه‌ای از آب‌سیاه زاویه‌باز باشد.
روند درمان فشار چشم در خانه
اگر چشم پزشک داروهایی را برای کاهش فشار چشم تجویز کرد، باید آن داروها به‌دقت مصرف و دستورالعمل‌های پزشک را به‌خوبی دنبال کنید. درصورت بی‌توجهی به دستورات پزشک، احتمال افزایش فشار چشم، آسیب به عصب بینایی و کاهش بینایی دائمی وجود دارد.
درمان‌های پزشکی
هدف درمان‌های پزشکی کاهش فشار چشم است تا بتوان از آسیب‌های ناشی از آب‌سیاه و کاهش بینایی جلوگیری کرد. درمان‌های پزشکی معمولا برای کسانی انجام می‌شود که در خطر بالای ابتلا به آب‌سیاه قرار دارند یا نشانه‌هایی از آسیب به عصب بینایی در آنها مشاهده شده است.
روند درمانی که چشم پزشک درنظر می‌گیرد، در افراد مختلف متفاوت است. بسته به شرایط فرد ممکن است چشم‌پزشک بخواهد دارو تجویز کرده یا فقط بیمار را تحت نظر داشته باشد. چشم‌پزشک درباره مزایا و معایب درمان یا تحت نظر داشتن با بیمار صحبت خواهد کرد.
داروها
بیشتر داروهای کنترل فشار چشم به شکل قطره های دارویی هستند.داروی خوب برای درمان فشار چشم دارویی است که در کاهش فشار چشم مؤثر باشد، بدون عوارض جانبی بوده و گران‌قیمت نباشد. البته دارویی وجود ندارد که همهٔ این ویژگی‌ها را با هم داشته باشد. در زمان تجویز دارو چشم‌پزشک براساس اولویت‌های شما برای‌تان دارو تجویز می‌کند.
معمولا داروها به‌شکل قطره‌های چشمی هستند که برای کاهش فشار چشم تجویز می‌شوند. برخی اوقات بیش از یک نوع دارو برای فرد تجویز می‌شود.معمولا ابتدا باید قطره چشمی را در یک چشم امتحان کنید و در صورت تأثیرگذاری احتمالا آن را در هر دو چشم‌تان بریزید.
زمانی‌که دارو تجویز شد باید، برای پیگیری تأثیر دارو مجددا به چشم‌پزشک مراجعه کنید. اولین مراجعه معمولا ۳ تا ۴ هفته پس از شروع مصرف دارو است. فشار چشم‌تان کنترل می‌شود تا مشخص شود دارو توانسته فشار چشم‌تان را کاهش بدهد یا خیر. اگر دارو مؤثر واقع شد و موجب بروز عوارض جانبی نشد، باید به مصرف آن ادامه دهید تا وضعیت‌تان ۲ تا ۴ ماه دیگر مجددا ارزیابی شود.
اگر دارو در کاهش فشار چشم تأثیری نداشت، باید مصرف آن را متوقف کرده و داروی جدیدی برای‌تان تجویز شود.معمولا چشم‌پزشک زمان مراجعهٔ بعدی را با توجه به نوع داروی تجویزی مشخص می‌کند. به‌عنوان مثال برخی داروها (مانند لاتانوپروست، تراووپروست و بیماتوپروست) ۶ تا ۸ هفته طول می‌کشد تا بتوانند به‌طور کامل اثر بگذارند.
در زمان مراجعه بیمار، ممکن است چشم‌پزشک بررسی کند تا ببیند داروها موجب آلرژی در فرد شده‌اند یا خیر. اگر با مصرف داروها علائم یا عوارض جانبی‌‌ای را تجربه می‌کنید، آن را با چشم‌پزشک در میان بگذارید.به‌طور کلی اگر فشار چشم با ۱ یا ۲ دارو کنترل نشود، معمولا فرد به آب‌سیاه زاویه‌باز مبتلا شده است. در این مواقع پزشک در مورد گام‌های بعدی در روند درمان با شما صحبت خواهد کرد.
جراحی
معمولا درمان فشار چشم با جراحی با لیزر رایج نیست. زیرا خطر انجام این کار به مراتب بیشتر از خطر ابتلا به آب‌سیاه است. بااین‌حال اگر نتوانید داروهایتان را به‌خوبی مصرف کنید؛ آن هنگام جراحی با لیزر می‌تواند یکی از گزینه‌ها باشد و باید درمورد آن با چشم‌پزشک مشورت کنید.
مراحل پس از تشخیص
بسته به میزان آسیب به عصب بینایی و میزان کنترل فشار چشم، باید مبتلایان به فشار چشم از هر ۲ ماه یک بار تا سالی یک بار به چشم‌پزشک مراجعه کنند. همچنین اگر نتوان فشار چشم را به‌خوبی کنترل کرد، ممکن است نیاز باشد تا فرد زودتر به چشم‌پزشک مراجعه کند.کسانی‌که فشار چشم بالا دارند، ولی آزمون عصب بینایی و میدان بینایی‌شان طبیعی است یا کسانی‌که نتایج آزمایش عصب بینایی و میدان بینایی‌شان مشکوک است، حتی با وجود طبیعی‌بودن فشار چشم باید نگران آب‌سیاه باشند.
پیشگیری
نمی‌توان از بروز فشار چشم جلوگیری کرد. اما با مراجعهٔ منظم به پزشک و مراقبت می‌توان از پیشرفت آن و ابتلا به آب‌سیاه جلوگیری کرد.
نتیجه
داشتن اطلاعات و انجام دستورات برای مبتلایان به فشار چشم بسیار خوب است. با پیگیری وضعیت و انجام دستورات چشم پزشک، بیشتر مبتلایان به فشار چشم می‌توانند از بروز آب‌سیاه زاویه‌باز جلوگیری کنند و تا پایان زندگی‌شان بینایی خوبی داشته باشند.
با کنترل ضعیف، افزایش فشار چشم می‌تواند موجب آسیب به عصب بینایی و میدان بینایی و درنتیجه بروز آب سیاه شود
